• આપણે શબ્દોમાં ‘સ‘ જોડીને લખવાને ટેવાયેલા છીએ. પણ બધા શબ્દોમાં ‘સ્‘ હોતો નથી. નીચેના શબ્દોમાં ‘સ‘ આખો જ લખો

(૧) નુસખો (૨) મસકો (૩) ધુસકો (૪) ધ્રુસકો

(નુસ્ખો, મસ્કો, ધુસ્કો, ધ્રુસ્કો – આ શબ્દો ખોટા છે.)

• ‘સરરર‘ કરતું તીર છૂટ્યું, પણ આડું ફંટાયું.
• ‘છણણણ‘ માં ત્રણ વખત ણ લખવું.

‘ટનનન‘ માં ત્રણ વખત ન લખવું.

‘સરરર‘ માં ત્રણ વખત ર લખવું.

કેટલાક ત્રણને બદલે બે જ અક્ષરો લખે છે તે ખોટું છે.

• શુદ્ધિમાં દ્ધિ આવશે. પણ ‘શુદ્ધીકરણ‘ માં ‘દ્ધી‘ આવશે.

આમ કેમ? ‘કરણ‘ પ્રત્યય લાગે ત્યારે અનેક શબ્દોની જોડણીમાં આ રીતનો ફેરફાર થતો હોય છે.

‘વિસ્તૃતિ‘માં ‘તિ‘ પણ ‘કરણ‘ પ્રત્યય લાગતાં ‘વિસ્તૃતીકરણ‘ થશે.

• ‘કાર‘ તો રિપેરમાં આપી છે. આપણે ‘ટેક્સી‘માં જઈશું.

આપણી પોતાની કે સબંધિતની મોટર હોય તો ‘કાર‘ કહેવાશે. ભાડૂતી મોટર માટે ‘ટેક્સી‘ બોલીએ છીએ.

• ‘વીજળી‘નું વિશેષણ ‘વીજળિક.’

જોયું? વિશેષણ બનતાં ‘ળી‘ નું ‘ળિ‘ થઈ ગયું.

કેટલાક ‘વીજળીક‘ લખે છે તે ખોટું છે. ‘વીજળિક‘ લખો.

• વર્ષોથી પેલો મહેલ બિસમાર હાલતમાં પડ્યો છે.

‘બિસમાર‘ ને બદલે કેટલાક ‘બિસ્માર‘ લખે છે તે ખોટું છે. ‘સ‘ આખો લખો

‘બિસમાર‘ એટલે શું? આપણે ‘બિસમાર‘ નો અર્થ ‘ખંડિયેર‘ કે ‘જર્જરિત‘ જેવો કરીએ છીએ.

શબ્દકોશમાં ‘બિસમાર‘ નો અર્થ નીચે પ્રમાણે છે.

બિસમાર = (વિ.) વિસ્મૃત; વિસારી મૂકેલું

• આજ (આજે) તમે આ નવી વાત લાવ્યા, એમ કહો છો, પણ આ જ અવતની અગાઉ આપણે ચર્ચા કરી જ છે.

‘આજ‘ એક શબ્દ છે, જ્યારે ‘આ જ‘ એ બે જુદા જુદા શબ્દો છે – આ અને જ અને તે જુદા લખવા જોઈએ.

‘જ‘ અક્ષર છે, અને શબ્દ પણ છે. એ તો તમે જાણતાં જ હશો.

• આ બંને શબ્દો લખવામાં પણ ઘણા ભૂલો કરે છે. ‘એમ‘ પછી ‘જ‘ જુદો લખો. ‘તેમ‘ પછી પણ ‘જ‘ જુદો લખો.

અહીં ‘જ‘ અક્ષર તરીકે નહિ, પણ શબ્દ તરીકે વાપરવાનો છે. એટલે બંને જગ્યાએ જુદો લખાતો હોય છે.

• ‘ભાડું‘માં ‘ડું‘ બરાબર, પણ ‘ભાડૂત‘માં ‘ડૂ‘ લખાશે. એ જ રીતે ‘ભાડૂતી‘માં પણ ‘ડૂ‘ લખવું.
• પહેલાં કહેવાતું : ઘોડેસવારી તો બહારવટિયાની.

‘સ્‘ ખોડો લખવાના શોખીનો ‘અસ્વાર‘, ઘોડેસ્વાર અને ‘ઘોડેસ્વારી‘ લખે છે પણ તે ખોટું છે.

બધે જ ‘સ‘ આખો લખો. નીચે મુજબ.

‘અસવાર‘; ‘ઘોડેસવાર‘; ‘ઘોડેસવારી‘

શબ્દકોશોમાં પ્રૂફરીડિંગની ભૂલને ખાતર ઘોડેસ્વાર ક્યાંક ક્યાંક છપાયું હોય છે તેની નોંધ લેશો.

• ‘પ્રાંતીય‘માં ‘તી‘ લખાશે અને ‘પ્રાંતિક‘માં ‘તિ‘ લખવું

‘પ્રાંતીય‘ અને ‘પ્રાંતિક‘ બંને સમાનાર્થી શબ્દો છે.

પ્રાંતિક–પ્રાંતીય = (વિ.) પ્રાંતને લગતું

‘પ્રાંતીયતા‘માં પણ ‘તી‘જ આવશે.

• નીચેની છ શબ્દોમાં ‘ચુ‘ અને ‘ચૂ‘ બંને લખી શકાય છે.

ચુપ–ચૂપ; ચુપકી–ચૂપકી; ચુપચાપ–ચૂપચાપ

‘ચુપકીદી‘માં માત્ર ‘ચુ‘ જ લખાશે. ‘ચૂ‘ નહિ.

જોડણીના નિયમ પ્રમાણે આ શબ્દમાં ‘ચુ‘ જ લખાતો હોય છે.

• આ ત્રણે શબ્દો લખવામાં ભૂલ થવા સંભવ છે.

‘ચિંગું‘ અને ‘ચિંગૂસ‘ બંને સમાનાર્થી શબ્દો છે.

ચિંગું–ચિંગૂસ = (વિ.) કંજૂસ; કરકસરિયું

ચિંગૂસાઈ = (સ્ત્રી.) કંજૂસાઈ

(‘ચિંગુસાઈ‘ શબ્દ નથી તેની ખાસ નોંધ લો.)

• આ ત્રણે શબ્દોમાં ધ્ + ધ આવશે. ‘દ્ધ‘ નહિ.

એ જ રેતી ‘ઓધ્ધો‘ અને ‘ઓધ્ધેદાર‘ લખો.

• આમ તો ‘કુચ‘ અને ‘કૂચ‘ સમાનાર્થી શબ્દો છે પણ ‘કૂચ‘નો એક બીજો વિશિષ્ટ અર્થ પણ થાય છે.

કુચ–કૂચ = સ્ત્રીની છાતી; સ્તન

કૂચ = લશ્કરી ઢબની ચાલ; રવાના થવું તે

આમ લશ્કરી ઢબની ચાલ માટે માત્ર ‘કૂચ‘ શબ્દ જ વપરાય છે, ‘કુચ‘ નહિ.

તુર્કી ભાષાનો આ શબ્દ ગુજરાતી ભાષામાં ઉમેરાયો છે. એ ત્રણ રીતે લખાય છે.

(૧) કુરનસ (૨) કુરનિસ (૩) કુર્નિશ

અર્થ : ‘ઝૂકીને સલામ કરવી તે‘

• આ બંને શબ્દોના અર્થ જાણી લો.

ભરાઉ = (વિ.) ભરેલું; પુષ્ટ

ભરાવ = (પું.) જથ્થો; જમાવ

• મને ‘ઝઘડો‘ પસંદ નથી. તમારો સ્વભાવ ‘ઝઘડાળુ‘ છે તે હું જાણું છું.

અનેક શિક્ષિત માણસો પણ આ શબ્દોનો ઉપયોગ કરવામાં ભૂલ કરતા હોય છે. ‘ઝગડો‘; ‘ઝગડાળું‘ શબ્દો ખોટા છે. સાચા શબ્દો છે : ‘ઝઘડો” અને ‘ઝઘડાળુ.’

• જેટલી કૉમર્સ કૉલેજ ખૂલે છે, તેટલી આટર્સ કૉલેજો ખૂલતી નથી. ખરેખર?

મોટા ભાગના વિદ્યાર્થીઓ ‘આટર્સ‘ લખવાને બદલે ‘આર્ટસ‘ લખતા હોય છે. કોઈ કોઈ પ્રોફેસરો પણ.

‘આટર્સ કૉલેજ‘ એમ લખવું જોઈએ. કારણ કે ‘ટ‘ અને ‘સ‘ બંનેનો જોડાક્ષર થતો હોઈ ‘ટ‘ ઉપર મૂકવાની ‘રેફ‘, ‘સ‘ ઉપર મુકાય છે.

Source : Book Name : સાચી જોડણી, સાચા શબ્દો (પેજ નં. ૨૧, ૨૨, ૨૩, ૨૪)

Author Name : શાંતિલાલ શાહ (દામકાકર)

Publisher : સાહિત્ય સંકુલ, ચૌટાબજાર, સુરત